W trakcie opracowywania zespołu jego zawartość podzielono na cztery serie tematyczne, tj.: 1 - Dokumentacja organizacyjna szkoły; lata 1932-1987, 14 j.a - Księgi zarządzeń, Księgi Protokołów Rady Pedagogicznej, (sygnatury 33/258/26-33/258/28, 33/258/30-33/258/40, ) 2 - Dokumentacja dotycząca spraw dydaktyczno-wychowawczych, lata 1880-2003, 6 j.a - Księga wizytacyjna, Księgi protokołów konferencji nauczycieli, księgi protokołów Zespołu Wychowawczego, Arkusze organizacyjne (sygnatury 33/258/25, 33/258/29, 33/258/41-33/258/43, 33/258/48) 3 - Dokumentacja przebiegu i wyników nauczania; lata 1899-1977, 71 j.a - Katalogi główne, katalogi klasowe, Księgi ocen, Arkusze ocen, katalogi egzaminów, Księgi protokołów komisji Klasyfikacyjnej (sygnatury 33/258/3-33/258/18, 33/258/44-33/258/47, 33/258/49-33/258/80, 33/258/82-33/258/100), 4 - Życie szkolne; lata 1795-2003, 9 j.a - Złote księgi, kroniki szkolne (sygnatury 33/258/1-33/258/2, 33/258/19-33258/24, 33/258/81)

Historia rozwoju szkół na terenie Galicji w XVIII i XIX wieku związana jest z rozwojem szkół na terenie monarchii austro-węgierskiej. Na mocy prawa wprowadzonego w 1774 roku przez cesarzową Marię Teresę w każdej wsi i małym mieście miały powstać dwustopniowe szkoły trywialne, zakładane najczęściej przy kościołach parafialnych. Szkoły te miały być dwustopniowe o trzyletnim cyklu nauczania (stopień I trwał 2 lata, stopień II trwał jeden rok nauczania). W większym miastach i siedzibach władz obwodowych miały powstać „szkoły główne” o trzystopniowym i czteroletnim cyklu nauczania, a także szkoły normalne których zadaniem, oprócz rozszerzonego zakresu nauczania było także kształcenie kandydatów na nauczycieli tzw. Preparand. Od 1805 roku zaczęła obowiązywać na terenie Galicji polityczna ustawa szkolna, wydana przez cesarza Franciszka. Na jej podstawie w każdej parafii miały istnieć szkoły trywialne, w każdym obwodzie miały zaś istnieć szkoły główne. Zakres nauczania szkoły trywialnej obejmował głównie naukę religii, pisania, czytania i rachunków, zakres nauczania szkoły głównej był szerszy i obejmował między innymi kaligrafię, geometrię, gramatykę, fizykę. Reforma z 1805 roku obowiązywała do czasu kolejnej reformy w 1869 roku(1). W 1869 roku przeprowadzona została reforma szkolnictwa ludowego w Austrii. Na terenie Galicji reformy tej dokonano w oparciu o ogólnopaństwową, krajową Ustawę z dnia 2 maja 1873 roku o zakładaniu i utrzymywaniu publicznych szkół ludowych i posyłaniu do nich dzieci (2), która została następnie zmieniona ustawą z dnia 23 maja 1895 roku. Utworzone na podstawie tych przepisów szkoły ludowe dzieliły się na pospolite i wydziałowe. Pełny cykl nauki w szkole pospolitej trwał sześć lat. Istniały szkoły pospolite jedno-, dwu-, trzy-, cztero-, pięcio-, i sześcioklasowe. Na wsi galicyjskiej zdecydowaną większość stanowiły szkoły jedno- i dwuklasowe. Trzyletnia szkoła wydziałowa, przygotowująca uczniów do przyszłego zawodu nie wymagającego ukończenia szkoły średniej, była oparta na podbudowie czterech klas szkoły pospolitej. W ramach autonomii przyznanej Galicji, szkoły ludowe zostały w 1867 roku spolszczone. Na podstawie przepisów Ustawy z dnia 22 czerwca 1867 roku o języku wykładowym w szkołach ludowych i średnich Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim, język niemiecki był obowiązkowym przedmiotem nauczania dopiero od klasy trzeciej szkoły ludowej(3). Pierwszym aktem prawnym, który uregulował organizację szkolnictwa w niepodległym państwie polskim był Dekret Naczelnika Państwa z dnia 7 lutego 1919 roku, o obowiązku szkolnym(4). Wprowadzał on obowiązek szkolny w zakresie siedmiu klas szkoły powszechnej. W przypadku braku w danej miejscowości pełnej szkoły powszechnej siedmioklasowej obowiązek ten miał być realizowany w szkołach cztero- lub pięcioklasowych z trzyletnią nauką uzupełniającą. Faktycznie w szkołach niżej zorganizowanych na terenie byłego zaboru austriackiego realizowano program siedmiu lub sześciu klas szkoły powszechnej poprzez naukę w klasach łączonych. Unifikację szkól powszechnych w II Rzeczypospolitej przeprowadziła ustawa z dnia 11 marca 1932 roku, o ustroju szkolnictwa tzw. od nazwiska twórcy reforma jędrzejewiczowska (5). Jako podstawę organizacyjną i programową ustroju szkolnego przyjęto siedmioklasową szkołę powszechną najwyżej zorganizowaną (III stopnia). Obok szkół III stopnia miały również istnieć niżej zorganizowane szkoły II stopnia (sześcioklasowe), i I stopnia (czteroklasowe). Po wybuchu II wojny światowej podstawą prawną do uruchomienia szkół stanowiło Rozporządzenie o szkolnictwie w Generalnym Gubernatorstwie z dnia 31 października 1939 roku (6). Z programów nauczania usunięto geografię i historię Polski, oraz przedwojenne podręczniki. 30 lipca 1943 roku zostało wydane rozporządzenie „Reorganizacja nauczania w polskich szkołach powszechnych” które dodatkowo zawęziło program nauczania. W pierwszych latach po II wojnie światowej szkolnictwo powszechne funkcjonowało w oparciu o przepisy ustawy z dnia 11 marca 1932 roku o ustroju szkolnictwa. W 1944 roku zlikwidowano odrębność programową i wprowadzono jednakowy program nauczania dla wszystkich szkól powszechnych. Dzieci starsze z rejonu szkół niepełnych miały uczęszczać do wyższych klas najbliższej szkoły siedmioletniej zwanej szkołą zbiorczą. Istotna zmiana nastąpiła z początkiem roku szkolnego 1948/1949, kiedy część szkół powszechnych została połączona z państwowymi gimnazjami i liceami ogólnokształcącymi w jednolite jedenastoletnie szkoły ogólnokształcące stopnia podstawowego i licealnego(7). Realizowały one program siedmiu klas szkoły podstawowej i czterech klas liceum ogólnokształcącego. Pozostałe szkoły powszechne działały odtąd jako szkoły ogólnokształcące stopnia podstawowego. Okres funkcjonowania szkół podstawowych siedmioklasowych kończy się wraz z wejściem w życie przepisów Ustawy z dnia 15 lipca 1961 roku o rozwoju systemu oświaty i wychowania, która jako podstawę organizacyjną i programową wprowadza ośmioletnią szkołę podstawową(8). W 1999 roku rozpoczęto wdrażanie kolejnej reformy oświaty (9). Dla większości szkół organami prowadzącymi zostały jednostki samorządu terytorialnego. Utworzono 6-letnią szkołę podstawową, 3-letnie gimnazjum oraz szkoły ponadgimnazjalne (3-letnie licea profilowane, 2-letnie szkoły zawodowe i 2-, 3- lub 4-semestralnych policealnych szkół zawodowych), stan taki trwał do roku 2017 kiedy to powtórnie utworzono ośmioklasową szkołę podstawową. Historia Szkoły im. M. Kopernika sięga XVIII wieku. Szkoła utworzona została w 1784 roku jako szkoła normalna dla chłopców, w 1786 roku na dyrektora szkoły został mianowany profesor gimnazjalny Józef Lignau. Początkowo szkoła mieściła się w budynkach przykatedralnych (10). Zapisy złotej księgi prowadzonej od roku 1795 pozwalają stwierdzić, że szkoła służyła nie tylko miastu Tarnów ale także okolicom Mielca, Dębicy, Radomyśla, Pilzna, do złotej księgi wpisywano uczniów którzy wyróżniali się pilnością i wysokimi wynikami w nauce (11). Model organizacyjny i formy nauczania zmieniały się wraz ze zmianą przepisów dotyczących nauczania. W początkowym okresie funkcjonowania okres nauki obejmował naukę w 3 klasach poprzedzonych nauką w klasie elementarnej. Głównym celem nauki były przygotowania absolwentów do pracy w rzemiośle, handlu oraz dalszej nauki w gimnazjach czy szkołach realnych, w kolejnych latach utworzono IV klasę. Przy szkole funkcjonował także tzw. kurs preparand który miał kształcić kandydatów na nauczycieli szkół trywialnych. Początkowo kursy trwały 6 miesięcy, później rok, a następnie przedłużono ich trwanie do 2 lat. Kurs preparand zlikwidowano z początkiem roku szkolnego 1870/1871 (12). W 1872 roku oddano do użytku ulicę nazwaną imieniem Mikołaja Kopernika, w związku z czym przy tej ulicy Rada Miejska postanowiła wybudować budynek dla szkoły męskiej. w 1873 roku podjęto decyzję o przemianowaniu szkoły głównej męskiej na 8-letnią szkołę wydziałową. Poświęcenie nowego budynku szkolnego odbyło się 15 września 1874 roku, a zajęcia w nowym budynku odbywały się nieprzerwanie do wybuchu I wojny światowej. W zasadzie także w roku 1874 władze szkolne podjęły decyzje o wydzierżawieniu 2 piętra budynku dla Seminarium Nauczycielskiego, przeniesionego z Nowego Sącza. Szkoła 4-ro klasowa wydziałowa istniała do roku szkolnego 1887/1888, kiedy to utworzono 3 klasy wydziałowe zamiast 4 i powstała najpierw 7-mio, a następnie 6 klasowa szkoła ludowa. W 1897 roku nadano sześcioklasowej szkole ludowej męskiej nazwę im. Mikołaja Kopernika i następnie postawie Reskryptu nr 66 z 15 kwietnia 1897 roku c.k. Rady Szkolnej Krajowej zreorganizowano sześcioklasową szkołę ludową na trzyklasową szkołę wydziałową połączoną z 4 klasową szkołą pospolitą (13). W okresie pierwszej wojny światowej budynek szkoły służył naprzemiennie uczniom i wojsku. Jak podaje kronika szkolna „Z chwilą wybuchu wojny t.j. w dniu 29 sierpnia 1914 roku zajęły budynek szkolny wojska nasze (pułk piechoty N.57) i gościły w nim zmieniając się często aż do 9 listopada 1914[…] w dniu 10 listopada 1914 roku zajęły budynek szkolny wojska nieprzyjacielskie. Zniszczenia dokonane wtedy było jeszcze większe. W budynkach szkolnych rozgospodarował się zrazu rosyjski Czerwony Krzyż, późnej żołnierze pierwszego pułku…” (14). Budynek stopniowo był oddawany na potrzeby szkolne i od stycznia 1916 roku młodzież wróciła do budynku swojej szkoły. (15). W kolejnych latach nauka w budynku szkolnym była przerywana przez szalejącą epidemię, brak opalu bądź konieczność przeistoczenia budynku szkoły na potrzeby ukraińskich i rosyjskich uchodźców, w budynku szkoły stacjonowały także, ewakuowane z powodu wojny z bolszewikami, urzędy pocztowe z wschodniej Małopolski. W okresie międzywojennym w szkole prowadzona byłą świetlica, organizowano pomoc w nauce, zbudowano scenę gdzie odbywały się próby sztuk teatralnych (16). W okresie okupacji niemieckiej szkoła funkcjonowała w ograniczonym zakresie. Już 7 września 1939 roku wraz z wkroczeniem wojsk niemieckich do Tarnowa, budynek szkoły zostaje zajęty na potrzeby Wehrmachtu, przez krótki czas udaje się prowadzić naukę w części budynku, jednak zostaje on zarezerwowany na potrzeby szpitala wojskowego, następnie na szkołę dla Niemców, a uczniowie zostali rozlokowani po innych placówkach. Po wyzwoleniu, mimo ogromnego zniszczenia budynku zdecydowano się wznowić naukę od lutego 1945 roku (17). Od 1946 roku zaczęto remontować budynek, zorganizowano bibliotekę szkolną, gabinet lekarski i stomatologiczny. Warunki lokalowe były jednak uciążliwe, w kolejnych latach budynek został przeznaczony także na potrzeby Szkoły żeńskiej im M. Konopnickiej, Gimnazjum Dokształcającego Zawodowego, oraz Szkoły Specjalnej (18). Stopniowo wzrastała też liczba uczniów uczęszczających do szkoły, w roku szkolnym 1959/1960 szkoła liczyła 867 uczniów, w tym też roku zlikwidowano Szkołę podstawową przy I Liceum Ogólnokształcącym a liczba uczniów wzrosła do 1440 i 35 oddziałów. Wprowadzono wówczas naukę popołudniową oraz utworzono punk filialny szkoły przy ul. J. Piłsudskiego (19). Na podstawie ogólnie obowiązujących przepisów od roku szkolnego 1958/1959 szkoła staje się szkołą świecką, od 1962 roku szkołę im M. Kopernika (podobnie jak inne szkoły) przemianowano na szkołę ośmioklasową, a od 1964 roku szkoła staje się szkołą koedukacyjną. Lata siedemdziesiąte i osiemdziesiąte to okres rozbudowy i remontów budynku, powstają nowe pracownie. W latach 1968-1973 w budynku szkoły miał także swoją siedzibę Powiatowy Ośrodek Metodyczny, a w roku szkolnym 1970/1971 Kuratorium Okręgu Szkolnego w Krakowie wytypowało Szkołę im. M. Kopernika jako szkołę „bazową”, zorganizowano tutaj klasopracownię geografii, historii, wychowania obywatelskiego, języka polskiego i wychowania plastycznego, w roku szkolnym 1972/1973 utworzono eksperymentalnie klasę IV z poszerzonym programem matematyki, do której uczęszczała młodzież wyselekcjonowana z innych szkół tarnowskich. W 1973 roku nauczyciele i młodzież szkoły włączyli się w uroczyste obchody z okazji 500-lecia urodzin Mikołaja Kopernika, a 16 lutego 1974 roku w Sali kina Marzenie odbyło się uroczyste wręczenie sztandaru ufundowanego przez Miejską Radę Narodową w Tarnowie. W 1982 roku oddano do użytku salę gimnastyczną, nową świetlicę, harcówkę, uruchomiono trzecią klatkę schodową. W szkole działało wiele organizacji np.: Liga Ochrony Przyrody, Szkolne Koło PCK, Szkolny Klub Sportowy, Samorząd Uczniowski (20). W roku 1999 na podstawie decyzji władz miejskich w Tarnowie nastąpiła reorganizacja sieci szkół podstawowych w Tarnowie. Zgodnie z Uchwałą nr VI/94/99 Rady Miejskiej z dnia 11 marca 1999 Szkoła Podstawowa nr 4 im. M. Kopernika w Tarnowie miała ulegać sukcesywnej likwidacji, a ostateczna likwidacja szkoły nastąpiła 31 sierpnia 2003 roku, po 219 latach działalności, w jej miejsce powstało Gimnazjum nr 2 w Tarnowie. W trakcie istnienia szkoły jej nazwy ulegały zmianom: 1784- 1873 - Szkoła Główna (Normalna) w Tarnowie, 1873-1899 - Szkoła Wydziałowa im. Mikołaja Kopernika w Tarnowie, 1899-1919 – Szkoła Ludowa 4 klasowa pospolita połączona z 3 klasową Szkołą Wydziałową męska, 1919-1921 – Szkoła 4 klasowa męska połączona z Wydziałową im. Mikołaja Kopernika w Tarnowie, 1921-1932 – Siedmioklasowa Publiczna Szkoła Powszechna im. Mikołaja Kopernika w Tarnowie, 1932-1944 – Siedmioklasowa Publiczna Szkoła Powszechna Męska im. Mikołaja Kopernika w Tarnowie, 1944 - 2003 Szkoła Podstawowa im Mikołaja Kopernika w Tarnowie. Przypisy: (1) Mieczysław Baranowski, Pogląd na rozmów szkolnictwa ludowego w Galicyi od 1772 do 1895 roku, Kraków, 1897, s. 3-4, (2) Ustawa z dnia 2 maja 1873 o zakładaniu i utrzymywaniu publicznych szkół ludowych i obowiązku posyłania do nich dzieci – Dziennik Ustaw Krajowych z dnia 1 lipca 1873, Nr 250, (3) 0 Ustawa o języku wykładowym w szkołach ludowych i średnich Królestwa Galicji i Lodomerii... z dnia 22 czerwca 1867 r., Dziennik Ustaw i Rozporządzeń Krajowych, nr 13 (4) Dekret Naczelnika Państwa z dnia 7 lutego 1919 roku o obowiązku szkolnym, Dz. U. 1919r. Nr 14, poz. 147, (5) Ustawa z dnia 11 marca 1932 r. o ustroju szkolnictwa, Dz. U. 1932r. Nr 38, poz. 389, (6) Rozporządzenie o szkolnictwie w Generalnym Gubernatorstwie z dnia 31 października 1939r., Dziennik Rozporządzeń GGP strona 18, weszło w życie z dniem 3 listopada 1939r. (7) Program nauki w 11-letniej szkole ogólnokształcącej. Projekt. Historia. Warszawa 1950, s.3-4. (8) Ustawa z dnia 15 lipca 1961 r. o rozwoju systemu oświaty i wychowania, Dz. U. 1961r. Nr 32, poz. 160, (9) Ustawa z dnia 25 lipca 1998r. o zmianie ustawy o systemie oświaty, Dz. U. 1998r. Nr. 117, poz. 759, Rozporządzenie Ministra Edukacji z dnia 15 lutego 1999r. Dz. U. 1999r. Nr. 14, poz. 124, (10) Antoni Sypek, Szkoła Podstawowa im. M. Kopernika w Tarnowie (zarys Monograficzny) Rocznik Tarnowski 1994. (11) Archiwum Narodowe w Krakowie Oddział w Tarnowie, Zespół nr. 33/258 – Szkoła Podstawowa im Mikołaja Kopernika w Tarnowie, sygnatura 33/258/1 (Złota księga 1795-1816) , (12) Antoni Sypek, Szkoła Główna (Normalna)w Tarnowie, Wielki Przewodnik po Tarnowie, T. VI, Zawale, s.98-99 (13) Antoni Sypek, Szkoła Wydziałowa im. M. Kopernika w Tarnowie, Wielki Przewodnik po Tarnowie, T. VI, Zawale, s. 104-114 (14) Archiwum Narodowe w Krakowie Oddział w Tarnowie, Zespół nr. 33/258 – Szkoła Podstawowa im Mikołaja Kopernika w Tarnowie, sygnatura 33/258/19 (Kronika Szkoły 1900-1948) , (15) Tamże, (16) Tamże, (17) Stefania Pytko, Z dziejów szkoły podstawowej nr 4 im. Mikołaja Kopernika w Tarnowie, s.12 (18) Tamże, s.12 (19) Antoni Sypek. Szkoła im. M. Kopernika, Wielki Przewodnik po Tarnowie, T. VI, Zawale, s 118-119 (20) Łukasz Winczura, Szkoła im. M. Kopernika w latach 1973-1998, Wielki Przewodnik po Tarnowie, T. VI, Zawale, s. 121-124